Devletleri Birleştirmek?

Wikipedia'da şu sayfaya bakıyorum: Geçmişten beri önerilmiş olan devlet birleşmeleri listesi.

Modern dönemde, uluslararası siyasette devlet oluşumu açısından genelde millet esasında birimler oluşturma ağırlıkta olmuş. Daha önceleri hanedanlık ve feodalite anlayışlı Batı Avrupa siyasal örgütlenmeleri, onaltıncı yüzyıl civarı merkezileşmeye ve bürokrasisiyle/kurumlarıyla modern bir devlet yapısı almaya başlamış ve giderek de bunun tabanını/meşruiyetini millet haline getirmişti. İsviçre gibi daha istisna görülen halleri, ABD, Kanada, Avusturalya gibi göçmen halkların birleşerek peyderpey kurduğu veya kolonicilerin kendi milletlerini oluşturduğu Latin Amerika örneklerini de buna ekleyebiliriz. Doğuda etnik olarak daha homojen toplumlarda bu süreç daha pürüzsüz işlemişken; Rusya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluklarının dağılışı daha çatışmalı ve kaotik oldu. Uzun süreler kolonyalizm altında yaşamış Hint alt kıtası veya Afrika gibi yerlerde de siyasal örgütlenmenin kapsam ve sınırları, onu çeşitli gruplarla çakıştırma girişimleri hep tartışmalı ve kanlı oldu.

Mevcut otorite ve sınrlardan hoşnut olmayanlar AYRILIKÇILIK yoluna başvurdu. Peki, birleşme, gönüllü birliktelikler oluşturma, daha üst ve geniş bir otorite kurma adına kendi otoritesinden feragat etme? Var mıydı böyle teşebbüsler? Yirminci yüzyıl başında mesela sosyal demokratlar, yani Marksistler, arasında (hatta birçok liberal düşünür arasında) siyasal örgütlenmelerin zamanla birleşme/bütünleşme yoluna girecekleri, hatta belki zamanla tamamen yetkili bir dünya otoritesi kurulacağına dair iyimser bir düşünüş paylaşıyordu. Muhakkak, milliyetçiliğin günümüzdeki kadar düşünce dünyamıza hakim olmadığı, insan toplumlarını şekillendirmediği bir devrin ürünüydü bu tarz düşünceler. Rasyonalizme ve Aydınlanma iyimserliğine dayanıyorlardı.

Nelerdi somut örnekler? Fakat öncelikle bazı türleri elememiz gerek. İlkin, kilit tarihi önemde olan İtalyan ve Alman birleşmelerinde olduğu gibi, aşağı yukarı benzer dil veya etnik kimliklerin tek bir çatı altında toplanma girişimlerini elememiz lazım. Örnek olarak Romanya ile Moldavya arasındaki birlik amaçları. Benim baktığım, birbirlerinden belli ölçüde ayrı, "farklı" birimlerin yan yana gelmesi; fakat bu asla ilhak yoluyla ya da eski bir kolonyal gücün çizdiği sınırları dayatması şeklinde olmamalı. Yani aradığımız şey pan-Slavizm, pan-Türkizm, pan-Arabizm gibi "benzer" toplulukları birleştirme çabaları değil. Ayrıca bu birleşmeler, modernite öncesi dönemde olduğu gibi hanedanlar arası akraalıklar yoluyla olan birliktelikler olmamalı. 

Listeye bakınca aslında çoğu birleşmenin, onsekizinci ve ondokuzuncu yüzyıllarda, eski kolonyal merkezlerden bağımsızlığını kazanan birimlerin birleşmeleri olduğu görülüyor. Özellikle de Kuzey ve Güney Amerika'da. Zaten yerli nüfus dışında, yönetici sınıf ve göçen topluluklar içinde etnik kimlikler oturmamış ve daha millet inşa dönemindeler. Birçok başarılı veya başarısız birlik adımlarını görüyoruz. 

Daha yakın zaman dönemin örnekleri ise şunlar:

1) En bariz örnek. Yugoslav Krallığı'nın kurulması. Bu, fikri olarak bir Balkan federasyonu kurma anlayışına oturuyor. Güney Slavları bir araya getirme girişimi olarak değerlendirilse bile, bu kadar ayrı milleti, öyle ya da böyle rızasıyla birleşmesinin en büyük örneği.

2) SSCB. Buna gönüllülük kriteri açısından itiraz edecekler olacaktır mutlaka ama birleşmenin ikinci en iyi örneği de 1922 tarihli SSCB kuruluş anlaşmasıdır.

3) Arap birliktelik girişimleri. Nasır'ın, Baascıların, Suriye, Irak, Ürdün, Yemen, BAE ve Libya'nın katıldığı birçok birleşme teşebbüsleri yaşandı. Bunlar yine gelen bir Arap birlikteliği peşindeydi; ancak birbirlerinden bunca ayrı zaman farklı otoritelere tabi olmuş, ayrıksı "milli" kültürler geliştirmeye başlamış dağınık toplulukları bir araya getirme adımları, önemli olaylardı.

4) Afrika'da bağımsızlık kazanma sonrası görülen birleşmeler. 1960'larda bağımsızlıklarını kazandıkça, daha önceleri merkezi bir devlet geleneği pek olmayan bazı bölgelerde, son derece karmaşık etnik, kabilesel vs. bağlılıkların olduğu yerlerde yaşanan birleşmeler. Mesela günümüze kadar başarıyla gelen Tanzanya'nın birleşmesi gibi.